یادگیری زبان یکی از حساس ترین و در عین حال شیرین ترین مراحل زندگی کودک است، درست وقتی کودک اولین کلمات را بر زبان می آورد، شور و شوق پدر و مادر به اوج خود می رسد و آن ها خشنود از توان کودک برای بیان کلمات و اصوات می کوشند او را برای حرف زدن بیشتر تشویق کنند. واقعیت این است که این مرحله از زندگی کودک نیز بسیار حیاتی و مهم است و توجه نکردن به مشکلاتی که ممکن است رخ دهد می تواند تبعات بسیاری در پی داشته باشد.

بسیاری از والدین با مشکلاتی نظیر تاخیر در تکلم کودک، لکنت زبان و نداشتن تمرکز و توجه در کودک خود روبه رو شده اند و به شیوه های سنتی برای رفع این مشکل اقدام کرده اند. همان شیوه هایی که در گذشته رایج بود مانند خوراندن تخم کبوتر و یا جوشانده های گیاهی برای باز شدن زبان کودک و امثال این ها.اما آیا مشکلات گفتاری کودک به شیوه های سنتی قابل رفع است؟ آیا راه دیگری برای کم کردن عوارض این مشکلات که ممکن است تا دوران بزرگسالی ادامه پیدا کند وجود ندارد؟ چگونه می توان اختلالات گفتاری کودکان را شناسایی کرد؟ برای یافتن پاسخ این سوالات بهتر است ادامه مطلب را بخوانید.

? گفتار درمانی چیست؟

برای آشنایی با این رشته که در دانشگاه های علوم پزشکی تدریس می شود از سعیده احمدی کارشناس ارشد گفتاردرمانی کمک گرفتیم. وی درباره این رشته تحصیلی می گوید: کار اصلی در این رشته آسیب شناسی گفتار و درمان است و در واقع کارشناسان گفتار درمانگر به ارائه خدمات به مردم می پردازند.کار یک گفتار درمانگر ارزیابی اختلال گفتاری، تشخیص و درمان است. کارشناسان این رشته واحدهای مختلفی از جمله آناتومی سر و گردن، بیماری های مغز و اعصاب، آسیب شناسی های گفتار و زبان را می گذرانند. هم چنین بررسی اختلالات گفتاری ناشی از شکاف کام، لکنت، اختلالات تلفظی و اختلال در خواندن و نوشتن بر عهده گفتار درمانگرهاست.خوب است بدانید که بیشتر بچه هایی که به Dyslexia مبتلا هستند، دیر به حرف می آیند آن ها پس از رفتن به مدرسه به خاطر کسب نکردن مهارت های لازم گفتاری نمی توانند همانند همسالان خود در مدرسه موفق باشند. آن ها اغلب نمی توانند کلمات را بخش کنند و تبحر کافی در گفتار و زبان ندارند. به همین دلیل بیشتر در یادگیری حروف و نوشتن کلمات دچار مشکل می شوند.گفتار درمانگرها همچنین می توانند به افرادی که از تارهای صوتی خود بد استفاده می کنند مثل راننده ها و معلمان کمک کنند.

آن ها اغلب پس از ارجاع به متخصص گوش و حلق و بینی تحت درمان قرار می گیرند، اکثر این افراد دچار نودول تار صوتی یا پولیپ هستند که با تمرینات گفتاردرمانی قابل رفع است.گاهی اوقات هم در صورت بزرگ بودن سایز نودول بیمار نیاز به جراحی پیدا می کند.احمدی ادامه می دهد: در مبتلایان به سرطان حنجره و پس از انجام عمل برداشتن حنجره، گفتار درمانگرها به آن ها آموزش می دهند که از هوایی که در مری حبس می کنند برای ایجاد صوت و گفتار استفاده کنند. همچنین بچه های کم شنوا نیز پس از گرفتن سمعک به فارغ التحصیلان گروه شنوایی ارجاع می شوند و سپس توسط گفتاردرمانگرها تحت درمان قرار می گیرند. بچه های کم شنوا اغلب چون صداها را نمی شنوند، صداها و محرک های صوتی را نمی شناسند و نمی دانند باید نسبت به آن ها واکنش نشان دهند. به این ترتیب پس از آمادگی اولیه برای شناسایی صداها و تمایز قائل شدن بین آن ها و تشخیص صداهای محیطی و گفتاری، گفتار درمانگر به کودک در تولید اصوات و ادای کلمات کمک می کند. اغلب این کودکان چون از محیط اطراف قادر به یادگیری نیستند از نظر جمله سازی و بیان کلمات و حروف مشکل دارند و گفتار درمانگر روی تمام اجزای زبان با آن ها کار می کند و تلاش می کند ارتباط کلامی کودک با اطراف را فراهم کند.

همچنین در مورد افراد بزرگسالی که در اثر سکته یا ضربه مغزی دچار مشکل گفتاری و یا درک گفتاری می شوند، برخلاف تصور عموم، خانواده ها باید به این افراد که فقط توانایی گفتاری و یا درک زبانی را از دست داده اند احترام بگذارند زیرا آن ها از نظر عقلی و درک و فهم دچار مشکل نشده اند. عامه مردم متاسفانه تصور می کنند فردی که دچار ضربه مغزی شده و توانایی زبانی اش را از دست داده حتما دچار ضایعات مغزی شده ،عقلش را هم از دست داده است. خوب است بدانید گفتار درمانگرها می توانند به این افراد کمک کنند و پس از ارزیابی اولیه تحت درمان قرار می گیرند. داشتن سواد و اطلاعات زبانی و پرحرف بودن می تواند به درمان این بیماران کمک شایانی کند.

? گفتاردرمانی و کودکان

به نظر می رسد یکی از مهم ترین حوزه های مداخله گفتاردرمانگرها حوزه کودکان باشد به ویژه کودکانی که دیر به حرف می آیند. به گفته احمدی یک کودک به صورت طبیعی در سن یک سالگی باید به طور متوسط ? کلمه یاد داشته باشد. او در سن ?/? سالگی ?? کلمه یاد می گیرد تا ?سالگی ?? کلمه و تا ? سالگی ???کلمه یاد خواهد داشت.کودک در ? سالگی کم کم عبارات ?کلمه ای را بیان می کند و در ? سالگی باید بتواند جمله بگوید و گفتار یک کودک ? ساله باید شبیه گفتار یک فرد بالغ باشد، کودکانی که از این مدل فاصله دارند، باید حتما به مراکز گفتاردرمانی مراجعه کنند و تحت مشاوره قرار بگیرند، در ارزیابی ها مشکل کودک از چندین جهت مورد بررسی قرار می گیرد و اگر کودک مبتلا به اختلال یادگیری باشد باید تحت درمان قرار گیرد.

از آن جا که این اختلال مجموعه ای از چند نشانه است معمولا همراه با مشکل در مهارت های دستی، حرکتی و نداشتن تمرکز و توجه در کودک بروز پیدامی کند و سپس به کار درمانگر معرفی می شود تا تحت درمان قرار بگیرد.متاسفانه در فرهنگ ما هنوز استفاده از گفتاردرمانی رایج نشده و بسیاری از این مشکلات کودکان هرگز برطرف نمی شود. در اغلب خانواده ها با این توجیه که یکی از اعضای خانواده و یا فامیل دیر به حرف آمده از مراجعه به پزشک خودداری می کنند. در صورتی که اگر به پیشینه آن فرد مراجعه کنیم متوجه می شویم که نتوانسته ادامه تحصیل دهد در حالی که از نظر بهره هوشی ضعیف نبوده است بلکه اختلال یادگیری او هرگز شناسایی و برطرف نشده و از این رو هرگز در تحصیل موفق نبوده است.اغلب کودکان مبتلا به اختلال یادگیری پس از ورود به مدرسه دچار مشکل می شوند و نمی توانند مانند همسالان خود درس بخوانند. در صورتی که در مراجعه به گفتاردرمانگرها این مشکل آن ها به کلی قابل رفع است و آن ها می توانند همانند سایر بچه ها درس بخوانند، به شرط این که به موقع والدین آن ها مراجعه کنند و مشکل کودک خود را پی گیری کنند.

? توصیه به والدین

بسیار مهم است که بدانیم برای این که بچه ها زودتر حرف بزنند باید با آن ها بیشتر حرف بزنیم. در واقع هرچه اطلاعات گفتاری و زبانی بیشتری به آن ها بدهیم محرک های بیشتری به مغز آن ها داده ایم. توصیه اکید ما این است که مادران هر قدر می توانند با بچه ها حرف بزنند حتی در دوران نوزادی، متاسفانه بسیاری از مادران فکر می کنند نوزاد چیزی نمی فهمد پس حرف زدن با او بیهوده است در صورتی که او با شنیدن حرف ها قادر به حرف زدن می شود. بنابراین حرف زدن با کودک و ارائه محرک های کلامی مانند نوار و قصه های کودکان می تواند در توانایی گفتاری کودکان موثر باشد.وی ادامه می دهد از آن جا که سیستم شنوایی کودک از دوران جنینی کامل است و مادر می تواند با دادن محرک های صوتی نوزاد را آماده کند مادران باردار باید از استرس های طولانی خودداری کنند زیرا ممکن است به ابتلای کودک به اختلال یادگیری منجر شود. از طرفی نقش تغذیه نیز بسیار مهم است. همچنین خواندن کتاب های شعر به خاطر آهنگین بودن آن ها بسیار موثر است. مادر در واقع اولین معلم کودک است و می تواند با خواندن شعر توانایی کلامی و گفتاری کودک را افزایش دهد. قافیه شعر در واقع تشخیص صداهای مشابه برای کودک را فراهم می کند. شعر خواندن باعث می شود گوش کودک به قافیه عادت کند و زیربنای یادگیری خواندن و نوشتن از همین جا گذاشته می شود. آگاهی واج شناسی باعث می شود کودک بتواند کلمات را به صداهای تشکیل دهنده آن بشکند. ناتوانی کودک در این حوزه باعث اختلال خواندن و نوشتن او در مدرسه می شود. بنابراین نقش مادر از این رو بسیار استثنایی است زیرا مادری که برای کودکش لالایی می خواند در واقع زیربنای توانایی گفتاری و کلامی او را می گذارد.

? لکنت زبان

لکنت زبانی که به صورت مکث، گیر و تکرار حروف هنگام گفتار بروز پیدا می کند از علائم لکنت است. لکنت اغلب در کودکان ?/?تا ? ساله خودش را نشان می دهد و به ندرت در کودکان بالای ? سال بروز پیدا می کند و اغلب با یک شوک که می تواند ترس، شادی غیرمنتظره، هیجان اضطرابی باشد آغاز می شود.احمدی در توصیف لکنت توضیح می دهد: معمولا وقتی بچه شروع به گفتن جملات پیچیده می کند لکنت آغاز می شود. برای همین است که اغلب والدین می گویند بچه من خوب حرف می زد اما چشمش کردند! در صورتی که لکنت درست وقتی کودک شروع به پیچیده حرف زدن می کند، آغاز می شود. درست مثل راه رفتن کودک که در ابتدا بارها به زمین می افتد تا یاد می گیرد بدون زمین خوردن راه برود، لکنت هم نتیجه پیشرفت زبانی کودک است زیرا گفتار عملی بسیار پیچیده و حاصل هماهنگی دقیق بین بخش زبانی در مغز و بخش های حرکتی اندام های گفتاری است.

بنابراین کودکی که می خواهد حرف بزند باید پس از انتخاب واژه ها در قسمت گیج گاهی مغز، آن ها را به قسمت جلوی مغز ببرد و الگوی حرکتی کلمات را بریزد. یعنی قسمت های زبان و حنجره باید تکان بخورد تا کلمه ادا شود. از این رو است که می گوییم همه بچه ها گاهی دچار ناروانی طبیعی می شوند که نگران کننده نیست. والدین باید هوشیار باشند که فرصت کافی به کودک برای اتمام کلمه یا جمله بدهند. او را سرزنش نکنند و از هول کردن او بپرهیزند. به چشم های او نگاه کنند و او را مطمئن کنند که وقت کافی برای شنیدن حرف های او دارند، گاهی افکار در ذهن کودکان علت لکنت است و این زمانی است که کودک حرف برای گفتن دارد اما دامنه لغتش برای بیان آن ها پایین است، هرچه دامنه لغت کودک بیشتر شود احتمال لکنت زبان او کمتر می شود